| Wikileaks - E gjithė dosja shqiptare |
| Lorenc Vangjeli |
Njė radiografi e ashpėr pėr shoqėrinė shqiptare, njė gjykim i akullt pėr ēfarė vete keq nė kėtė vend dhe emrat e pėrgjegjėsve tė sė keqes. Publikohen telegramet e Ambasadės Amerikane nė Tiranė duke treguar Shqipėrinė e vėrtetė, qė e njohin nė tė njėjtėn mėnyrė edhe tė gjithė shqiptarėt. Cilat janė sekretet qė turpėrojnė njė klasė politike tė kriminalizuar, tė korruptuar e tė pandėshkuar dhe si e shohin shoqėrinė shqiptare amerikanėt? Zgjedhjet e manipuluara, Gėrdeci e armėt, rruga Durrės-Kukės, lidhjet me krimin, antikomunizmi i ish-komunistit Berisha, gjithēka qė turpėron sot vendin nė telegramet e publikuara nga Wikileaks
Tė famshėm, tė pasur, si rregull, pėrtej mundėsive qė ju jep rroga, tė fortė e tė ashpėr, por dhe tė pashėm pėrpara kamerave tė televizorit. Kėta janė politikanėt shqiptarė, njė pjesė e madhe e tė cilėve tė trashėguar nga elita ish-komuniste e para viteve 90“ dhe njė pjesė tjetėr e mbėrritur nė majė tė pushtetit pėr shkak tė afėrsisė me mbizotėruesit e poleve tė pushtetit. Kjo ėshtė pamja e parė e tyre, por kujdes! Gjithēka ėshtė nėn vėzhgim. Si njė redaksi gjigante mediaje qė beson se puna e saj mė e rėndėsishme nuk do tė botohet kurrė, Ambasada e Shteteve tė Bashkuara nė Tiranė, falė incidentit Wikileaks, demonstroi kėtė javė gjithė mendimet e saj tė fshehta pėr ēfarė ndodh nė Shqipėri. Pėr zgjedhjet, pėr politikėn qė rrjedh nga zgjedhjet, pėr ekonominė, korrupsionin, pėr Forcat e Armatosura e Shėrbimin Sekret, pėr drejtėsinė shqiptare, gjyqėsorin dhe organin e akuzės, pėr median, pėr individė tė ndryshėm me pushtet e deri dhe konsiderata pėr shoqėrinė shqiptare e mėnyrėn e saj tė jetesės dhe tė tė kuptuarit tė botės. Njė mal me informacion tė akullt, pa ngarkesė emocionale qė dėshmon sesi ėshtė realisht bota e vogėl shqiptare e parė nga sytė e huaj tė aleatit strategjik tė Shqipėrisė. Pa pudrėn dhe makiazhin diplomatik, pa buzėqeshjet formale nė pritje zyrtare, por ashpėr dhe vrazhdė siē ėshtė rėndom e vėrteta, rrėmeti Wikileaks tregoi ēfarė mendojnė realisht amerikanėt pėr shoqėrinė shqiptare nė pėrgjithėsi dhe politikėn e saj nė veēanti. Lakuriq e tė mjerė, nė rastin mė tė mirė dhe tė korruptuar tė pandėshkuar e madje edhe tė lidhur me krimin, nė rastin mė tė keq - pėrkundėr formės qė politika shqiptare tregton nė sy tė publikut ky ėshtė thelbi i tablosė sė zymtė qė botimet masive me temė Shqipėrinė, mbėrritėn nė duart e publikut. Tė vėrteta tė cilat nuk habitėn pothuaj askėnd me vėmendje minimale pėr Tiranėn zyrtare, por mė shumė se kaq, ato ishin konfirmim i asaj qė siē shkruhet nė kabllogramet amerikane, ishin prej kohėsh tema bisedash nė institucionin kombėtar tė kafeneve nė Shqipėri. Pothuaj tė gjithė emrat mė tė njohur tė politikės shqiptare, deri dhe numrat e tyre tė telefonit apo njohuritė pėr gjuhėt e huaja, parakalojnė nė telegramet me drejtim Tiranė Uashington. Me forcėn e tyre, por sidomos me dobėsitė e tyre ekstreme, me gėnjeshtrat e hipokrizinė dhe hilet e vogla ballkanase pėr hir dhe nė emėr tė pushtetit personal. Tėrėsia e dokumentave tė publikuara afron tė vėrteta tė hidhura, qoftė pėr pushtetin ekzekutiv dhe pėrdorimin dhe shpėrdorimin e tij, qoftė pėr atė legjislativ, pėr gjyqėsorin dhe vetė median. Njė pamje qė rrėnqeth. Zgjedhjet Ēfarė gjykohej nė shqip dhe kundėrshtohej fort po nė shqip, tashmė ėshtė thėnė qartė nė anglishten e fshehtė diplomatike tė ish-ambasadorit Uidhers. Zgjedhjet janė pika mė delikate e shoqėrisė shqiptare, e cila, sė paku nė 15 vjetėt e fundit, ėshtė njė institucion i rrėnuar qė nuk ka prodhuar nė asnjė rast legjitimitet tė plotė tė qeverisjes sė vendit. Si tė vjedhėsh votat me stilin shqiptar, ėshtė titulli i njė telegrami qė ambasadori Uidhers ka firmosur pak ditė para zgjedhjeve tė vitit 2009, nė 12 qershor. Edhe pse ka bėrė pėrparime, Shqipėria mbetet njė vend ku manipulimet nė zgjedhje nuk mungojnė. Blerja e votave, rryshfeti pėr komisionerėt, kartat e rreme apo frikėsimi i votėsuesve, tė gjitha funksionojnė nė kėtė vend, shkruhet nė kėtė telegram. Thyerja e madhe e institucionit tė zgjedhjeve, sipas amerikanėve, ka ndodhur nė maj tė vitit 1996. Mbas tyre, vetėm njė vit mė pas, Shqipėria hyri nė kaos dhe vazhdon tė jetė nė njė tjetėr formė tė kaosit edhe mbas disa palė zgjedhjeve tė pėrgjithshme dhe lokale. Pėr tė ndalur nė zgjedhjet e fundit, kryesisht pėr Tiranėn dhe duke bėrė analogji me mėnyrat sesi frakturohet vota shqiptare qė identifikojnė amerikanėt, historia ngjan si dy pika uji. Askush nuk numėron sa vota ka nė kutitė e votimit dhe sa votues janė regjistruar, shkruhet nė qershor 2009, ndėrkohė qė dy vjet mė pas, ka pasur diferenca domethėnėse mes fletėve tė gjetura nė kutitė e votimit dhe numrit tė zgjedhėsve qė kanė votuar. Nė njė proces qė largoi Edi Ramėn mbas mė shumė se njė dekade nga bashkia e Tiranės. Nė tė tjera telegrame ngrihen shqetėsime akute nga fushatat elektorale tė zhvilluara, tė cilat, nė thelb kanė tė njėjtin shqetėsim: ato nuk janė tė ndershme, ato janė gjithmonė njė garė e pabarabartė mes favoreve tė pushtetit qė pushteti i vė nė funksion tė fitores dhe opozitės. Mbas zgjedhjeve tė 28 qershorit, njė vėshtrim i akullt parashikues i ambasadorit Uidhers dėshmon atė ēfarė po ndodh nė kėto dy vjet tė mandatit tė dytė tė zotit Berisha: Njė pyetje e madhe pėr ne ėshtė sa efektive do tė jetė njė mazhorancė e dobėt nė qeverisje pėrfshi realizimin e reformave qė ne dhe ky vend i ka tė nevojshme. Pėrgjigja mund tė jepet shqip: aspak! Politikanėt Dhe mbas zgjedhjeve tė manipuluara, natyrisht edhe produkti i tyre, ligjvėnėsit shqiptare nuk do tė mund tė ishin ndryshe sipas kėndvėshtrimit amerikan. Nė njė telegram tė datės 13 gusht 2009, ish-ambasadori Uidhers bėn njė listė tė pjesshme me emrat e gjashtė deputetėve nga mė tė rėndėsishmit tė Kuvendit tė Shqipėrisė, tė cilėt dyshohen pėr lidhje me botėn e krimit, si pjesė e tij apo si pėrfitues prej tij. Pėrtej faktit sesa real ėshtė njė perceptim i tillė amerikan, ka njė fjali nė kėtė raport qė trishton pafund: Sjellja e sėmurė, ndoshta kriminale e shumė deputetėve prej shqiptarė ėshtė shqetėsuese dhe nuk premton pėr zhvillim demokratik. Eshtė gjerėsisht e njohur nė Shqipėri se tė gjitha partitė kanė deputetė tė lidhur me krimin e organizuar, shkruan ish-ambasadori Uidhers. Kėta individė janė sot deputetė dhe kanė imunitet nga ligji.... Kjo fjali kyēe e kėtij telegrami, shpjegon dhe shumė detaje tė tjera pėr atė ēfarė ka ndodhur nė vijimėsi nė Shqipėri. Nė kėtė mėnyrė, kuptohet dhe mė qartė ngulmimi publik i ambasadės amerikane nė Tiranė pėr rrudhjen e imunitetit, parashikuar nė kushtetutė pėr njė sėrė zyrtarėsh tė lartė nė vend. Njė gjė qė, pavarėsisht se tė gjithė aktorėt e kanė pėrshėndetur, asnjėherė nuk ėshtė bėrė realitet. Nė kėtė kėndvėshtrim, dy nga proceset mė tė bujshme tė dėshtuara nė Shqipėri, tragjedia e Gėrdecit dhe abuzimi fatal me rrugėn Durrės-Kukės, kanė dėshtuar pikėrisht pėr shkak tė kulturės sė pandėshkueshmėrisė sė instaluar nė vend dhe pėr shkak se dy ministrat e akuzuar direkt, Fatmir Mediu dhe Lulzim Basha kanė mundur tė shpėtojnė pa ju nėnshtruar procesit tė hetimit gjyqėsor, sepse kanė pasur imunitet. Ndėrkohė qė pritej qė Prokuroria e Pėrgjithshme tė kėrkonte heqjen e imunitetit tė Mediut, Kuvendi i Shqipėrisė i mbylli punimet nė mėnyrė tė papritur nė datė 28 korrik, vėrehet nė njė tjetėr telegram. Ka dhe mė shumė se kaq. Njė dėshmi tronditėse vjen nga pėrdorimi qė i ėshtė bėrė rrugės Durrės-Kukės pėr interesa thelbėsisht elektorale, pa kursyer rrezikimin e jetėve njerėzore dhe koston qė duhej paguar. Njė nga telegramet e zotit Uidhers konfirmon se dy drejtues tė konsorciumit Bechtel-Enka kanė kėrkuar qė tunelet tė hapen nė tetor tė vitit 2009, ndėrsa kryeministri Berisha insistonte qė njė gjė e tillė tė ndodhte nė qershor. Arsyeja: fushata elektorale. Kundėrarsyeja logjike: nuk kanė pėrfunduar punimet, rrezikohen jetė njerėzish dhe rritet kostoja me tė paktėn 15 milionė dollarė. Tė paktėn pjesa e dytė u verifikua dyfish, punimet qė u bėnė nė tunel morrėn 30 milionė dollarė mė shumė pėr shkak tė kėmbėnguljes sė zotit Berisha. Gėrdeci Ka fasha tė shumta drite qė hidhen nė njė nga pjesėt mė tė errta tė kėtyre viteve tė fundit. Tragjedia e Gėrdecit. Ambasada amerikane ka shėnuar me besnikėri mendimet e fshehta tė saj, ka bėrė analiza qė u referohen shumė burimeve, tė pavarura ose jo tė tilla, qė tregojnė disa nga misteret e asaj ēfarė ka ndodhur nė Gėrdec dhe aktorėt qė e frymėzuan dhe shkaktuan tragjedinė si pasojė. Mes tyre dhe pėrmendja e emrit tė tė birit tė kryeministrit, i cili, sipas njė dėshmie tė regjistruar nga ish-shefi i shtabit tė Forcave tė Armatosura Luan Hoxha, ka arritur deri sa t“i bėjė atij presion pėr tė vazhduar demontimi i municioneve tė kalibrit tė rėndė nė Gėrdec. Sipas telegramit tė datės 20 qershor 2009, Hoxha kishte shprehur edhe frikė pėr jetėn e tij dhe sigurinė fizike. Nė komentin e tij, zoti Uidhers shkruan se nėse versioni i ish-gjeneralit mban elementė tė sė vėrtetės, ai mund tė ndihmojė pėr tė shpjeguar pyetjen mė tė rėndėsishme tė momentit: ...Pse kryeministri ka nisur sulme kaq tė fuqishme kundėr institucioneve kushtetuese duke alarmuar komunitetin ndėrkombėtar aq sa tė verė nė diskutim kredencialet demokratike tė Shqipėrisė... Njė tjetėr detaj i publikuar sė fundmi: njė nga krerėt e policisė sė shtetit, ish-truproja e Berishės, Agron Kuliēaj, i cili nė kėndvėshtrimin amerikan konsiderohet si i korruptuar dhe me lidhje me krimin. Eprori i tij direkt ka dėshmuar vetė se ėshtė i pafuqishėm ndaj tij sepse: ...Kuliēaj ėshtė i lidhur ngushtė me kryeministrin Berisha dhe ēdo pėrpjekje pėr ta larguar apo detyruar atė tė dorėhiqet, duhet tė vijė nga zyra e kryeministrit, shkruan ambasadori Uidhers nė datėn 25 nėntor 2009. Pa u ndalur kėtu, por duke shėnuar dhe faktin se njė nga personat mė tė kėrkuar tė drejtėsisė shqiptare, Dritan Dajti, vazhdonte tė qėndronte nė liri falė shėrbimeve qė i bėnte atij vetė Kuliēaj. Gjyqėsori Gjyqėsori, si sistem, konsiderohet si i korruptuar nga qytetarėt shqiptarė. Tė njėjtėn ide, madje edhe mė tė rėndė dhe mė tė faktuar, kanė dhe amerikanėt pėr ta. Telegramet e ambasadorit Uidhers shėnojnė tė paktėn dy raste tė implikimit tė ish-kryetarit tė Gjykatės sė Lartė nė lirimin e pakuptimtė tė pasurive dhe pezullimin e dėnimeve pėr trafikantė tė qėnieve njerėzore dhe tė duhanit. Thimio Kondi pėrmendet personalisht me emėr pėr kėto vendime tė marra nė epilog tė mandatit tė tij si kryetar i gjykatės. E njėjta gjykatė, konsiderohet se ka dhėnė vendime sė paku tė pakuptueshme dhe me dy standarte nė rastin e proceseve tė pambyllura kurrė pėr ministrat Mediu dhe Basha. Sekretet Duke gjykuar nga publikimet e rralla nėn siglėn sekret, qė shoqėron telegramet, mund tė gjykohet nė njė vėshtrim tė parė se cilat janė interesat mė tė thella amerikane nė Shqipėri. Dy telegramet e parė nėn kėtė sigėl kanė tė bėjnė me dhėnien e azilit politik nga Shqipėria pėr pesė ujgurėt e transferuar nga burgu i Guantanamos. Tė dy ato i pėrkasin datave 8 dhe 9 maj 2006 dhe kanė tė bėjnė i pari me mbėrritjen e ujgurėve dhe i dyti me takimin e ish-ministrit tė jashtėm tė kohės, Besnik Mustafaj me ambasadorin kinez tė akredituar nė Tiranė. Pėrfshi kėtu dhe komentet e medias, njė pjesė e tė cilės ishte kundėr veprimit tė qeverisė shqiptare. Por dy janė temat mė tė nxehta qė amerikanėt i kanė klasifikuar sekret nė telegramet e tyre. Ato kanė tė bėjnė me SHISH-in dhe pėrpjekjet e kryeministrit Berisha pėr ta vėnė atė nėn kontroll dhe me Forcat e Armatosura tė Republikės sė Shqipėrisė. Nė rastin e parė, ligji i propozuar pėr kėtė shėrbim nga maxhoranca, konsiderohej dhe si njė rikthim nė famėkeqin sigurim tė shtetit, siē e quante Presidenti Topi, ndėrsa amerikanėt komentonin se ato do tė dėmtonin edhe marrėdhėniet e partneritetit mes shėrbimit shqiptar dhe CIA-s. Se kush fshihej mbas saj, ambasadori Uidhers e thotė fare qartė me njė fjali tė pėrmendur shpesh edhe nė shtypin shqiptar: Berisha ka refuzuar ta takohet me drejtorin e shėrbimit..., njė refuzim qė ka nisur qė nė vitin 2005 dhe vazhdon tė jetė i tillė edhe sot. I paralelizuar me tė njėjtėn periudhė dhe duke ju referuar ligjit tė rrėzuar pėr Lustracionin, Ambasadori Uidhers komenton kryeministrin si njė ish-komunist qė mbasi i ka dėshtuar karta e antikorrupsionit qė e ka dėmtuar shumė imazhin e tij, i ėshtė rikthyer kartės sė antikomunistit. Nė rastin e dytė, amerikanėt janė shumė tė informuar, kryesisht pėr stokun e madh tė municioneve qė Shqipėria ka trashėguar nga regjimi komunist, rrezikun qė ato sjellin jo vetėm pėr vendin, por sidomos, pėr mėnyrėn e menaxhimit tė tyre, thyerjet e embargove ndėrkombėtare ndaj vendeve nėn embargo, kontaktet shqiptare me vende armiqėsorė me SHBA-nė dhe korrupsionin e kryer me tregtimin e kėtyre armėve. E fundit, por jo nė fund Qėndrimi zyrtar i Shteteve tė Bashkuara pėr botimet ilegale tė Wikileaks-it ėshtė refuzimi i ēdo komenti mbi to dhe nėnvizimi se ato publikime do tė dėmtonin interesat amerikane, por dhe tė individėve tė ndryshėm. Nė rastin shqiptar, ka diēka tjetėr qė duhet reflektuar seriozisht. Shqipėria, me tė drejtė konsiderohet vendi mė proamerikan nė Evropė. Njė thyerje e besimit tė publikut nė kėtė drejtim, ndodhi kryesisht mbas ngjarjeve tragjike tė 21 janarit kur katėr demonstrues u vranė gjakftohtėsisht nga njerėz me apo pa uniformė nėn dritaren e kryeministrit. Pėr herė tė parė, nė atė masė, u publikuan qėndrime kundėr asaj ēfarė dukej se mbėshtesnin apo kundėrshtonin publikisht amerikanėt. Pyetja e tė paktės gjysmės sė opinionit publik, mbėshtetės tė opozitės, ishte se si kishte mundėsi qė vendi mė i madh demokratik i botės, mbėshteste njė qeverisje qė po merrte tiparet e njė regjimi qė mendohej i perėnduar nė Shqipėri. Botimet e fundit mbi mendimet e fshehta amerikane pėr ēfarė ndodh nė Shqipėri dhe pėr qeverisjen e vendit, dėshmojnė tė kundėrtėn. Qė Shqipėria tė jetė e vėrtetė, qė aspirata demokratike e kėtij vendi tė shndėrrohet nė realitet, duhet tė vazhdohet tė ketė shpresė dhe besim nė bregun tjetėr tė Atlantikut, ku njė mekanizėm i stėrmadh nė shėrbim tė demokracisė, mund tė mos ndjehet kur lėviz, por nuk ėshtė kurrė nė prehje dhe nė heshtje. Kushdo sot nė Shqipėri ka tė qartė thelbin e kėsaj historie: mund t“i shpėtohet ndėshkimit pėr krim nga gjykatat shqiptare, mund tė rritet numri i zerove nė llogaritė bankare, por asgjė nuk mbetet pa dalė dhe pa u ndėshkuar minimalisht me turp. Nuk ka asgjė tjetėr tė pėrjetshme tė kėtė botė pėrveē tė vėrtetės absolute. Edhe nė Shqipėri, nė vendin e gėnjeshtrave qė politika i shet si karamele, herėt a vonė, e vėrteta do tė ketė dritė. * * * Paskal Milo: Tė rėnda si guri pėr imazhin e vendit dhe qeverinė e Berishės Intervistė pėr MAPO-n me politikanin Paskal Milo, ish ministėr i jashtėm i vendit. Ai shpjegon sistemin e referimeve sesi funksionon nė diplomaci, por edhe dėmin e madh qė kanė ato pėr imazhin e vendit dhe sidomos peshėn e gurit qė ka mbi qeverinė e zotit Berisha dhe politikanėve tė dy krahėve Nga Ben Andoni Emetimi i kabllogrameve prej Wikileaks ka nxjerrė njė natyrė tjetėr marrėdhėniesh tė Shqipėrisė me Aleatin e saj mė tė madh strategjik, SHBA-nė. A mendoni se politikanėt e viteve tė fundit do e vuajnė edhe de facto, pėrshkrimin qe u bėhet atyre nga Aleatėt? Me lejoni ne fillim te them se ekziston njė rregull e njė pėrvoje shekullore e trajtimit dhe administrimit te dokumenteve qe prodhon administrate publike e shėrbimet e specializuara, midis te cilave edhe shėrbimi diplomatik, e cila ėshtė e kodifikuar ne ligjin mbi ruajtjen e administrimin e dokumenteve arkivore. Kudo ku ka shtet, ka edhe ligj pėr kėtė ēėshtje. Njė nga arsyet kryesore te klasifikimit te dokumenteve arkivore ne pėrgjithėsi ne afate te ndryshme kohore pėr shfrytėzimin e tyre, ose pėr mbylljen e tyre te pėrhershme ėshtė ruajtja e sekretit te burimit te informacionit, ruajtja e personalitetit politik ose diplomatik qe ėshtė ende ne veprimtari aktive, kujdesi pėr te mos cenuar marrėdhėniet me qeveri e vende nga vilet informacioni, etj. Ky lloj informacioni i klasifikuar e sekret shėrben vetėm pėr njė numėr te kufizuar njerėzish dhe nuk mund te behet publik veē kur gjykohet se nuk paraqet me rrezik kombėtar, nuk ndikon nė marrėdhėnie me vendet e tjera, e nuk vendos ne pozite tė vėshtirė publike burimin e informacionit dhe zyrtare ose persona te implikuar. Nė arkivat e huaja diplomatike, te paktėn ne ato te Fuqive tė Mėdha, e pėr gati njė shekull qe unė kam studiuar si historian ka fakte te pafund pėr qėndrimet, sjelljet, moralin dhe akuzat e njė pjese te mire te atyre qe ne i kemi quajtur e i quajmė edhe sot kurora e patriotizmit shqiptar. Kane akuzuar e kane shpifur pėr njėri tjetrin sa do tu vinte turp po te ishin gjallė e te lexonin ! E bėra kėtė sqarim pėr tu dhėnė mundėsi njerėzve tė kuptojnė se ambasadorėt historikisht kane pasur pėr detyre tė raportojnė atė ēfarė dėgjojnė e shikojnė. I vetmi ndryshim tani me fenomenin Wikileaks ėshtė se u zbuluan petėt e lakrorit para se ai te piqej, duke vene ne pozite shume te vėshtirė qeveri e shtete, ambasadore e politikane. Asange dhe organizata e tij Wikileaks tronditen themelet e komunikimit diplomatik modern. Ne njė fare mėnyrė diplomacia amerikane ra viktime e modernizimit te komunikimit diplomatik ne epokėn elektronike. Dikur te fshehtat e diplomacisė, nė epokėn e Makiavelit, te Risheljese, te Napoleonit apo edhe te periudhės sė Luftės sė Ftohtė i vidhnin spiunet e infiltruar ne shėrbimet e fshehta e diplomatike te vendeve te ndryshme. Teknologjia moderne ka krijuar kushte qe vjedhja e sekreteve te behet nga kompjuteri. Ju pyesni a do te vihen nė vėshtirėsi politikanėt shqiptare qe pėrmenden ne raportet e Ambasadorit Uidhers (Withers) te publikuara nga Wikileaks ? Te paktėn moralisht po, sidomos ata qe i kane kthyer ambasadat e huaja ne Tirane, ne faltore pėr te shpifur e akuzuar koleget e tyre, qofshin edhe kundėrshtarė politike. Duhet dalluar qarte shprehja e opinionit pėr njė ēėshtje apo qėndrim politik ne takime me diplomatet nga akuzat, shpifjet e denigrimet pėr individė tė veēantė politike. Kam bindjen se jo vetėm raportimet e Ambasadorit Withers, por edhe te ambasadorėve te tjerė amerikane ne Tirane ne kėto 20 vjet do te kenė pėrshkrime karakteresh e sjelljesh politike te tilla sepse pak a shume janė po tė njėjtėt aktore politike qe kane qarkulluar dhe po e njėjta kulture politike. Pėrvoja ime personale si ish ministėr i punėve tė jashtme ma forcon kėtė bindje. Ne Shqipėri pėr fat te keq nuk ka opinion publik ndėshkues tė fuqishėm qe te rrezikoje te ardhmen politike te individėve te pėrfolur. Kane ndodhur ngjarje shume me te renda e dramatike e atyre nuk u ka hyre njė gjemb ne kėmbė. A janė normale nė marrėdhėniet ndėrkombėtare tė tilla vlerėsimi. Marrė shkas nga Wikileaks, sipas dijenisė suaj, a mund tė ēojnė kėto deri nė acarime diplomatike? E thashė edhe me sipėr , nė historinė e ne praktiken e diplomacisė botėrore ky fenomen ėshtė i njohur dhe pėrfaqėson gati njė norme ne zanatin e diplomatit. Njė ambasador britanik i gjysmės sė dyte te shekullit te XVIII, Ser Henry Wotton shprehu e shkroi ne forme humori njė gjysmė tė vėrtetė: njė ambasador ėshtė njė njeri i ndershėm qe dėrgohet te gėnjejė jashtė pėr te mirėn e vendit te tij. Ne parim, askush nuk i pranon si normale, por duke qene se diplomacia ka qene e mbetet relativisht edhe tani e fshehte, vlerėsimet dhe etiketimet pa dorashka vazhdojnė te jene pjese e praktikes diplomatike. Por ne marrėdhėniet midis shteteve ka pasur shume raste kur njė ambasador ose diplomat I akredituar ne njė shtet tjetėr, pėr shkak te qėndrimeve ose deklaratave fyese ndaj autoriteteve te vendit apo simboleve kombėtare ėshtė shpallur person non grata, ose ka ēuar edhe ne acarimin e marrėdhėnieve diplomatike. Njė nga shqetėsimet e mėdha qe ka krijuar Wikileaks pėr diplomacinė amerikane ėshtė pikėrisht se publikimi i raportimeve konfidenciale te ambasadoreve e diplomateve amerikane ka kompromentuar njė nga elementet qendrore tė diplomacisė, fshehtėsinė, duke e vene atė nė pozita tė vėshtira pėrballe qeverive mike e partnere, pėrballe personaliteteve te larta politike e qeverisėse te vendeve te ndryshme. Pa dyshim qe gjithkund ėshtė mbajtur shėnim, diku dhe dikush ka shtrėnguar edhe dhembet, prapa buzėqeshjeve te ngrira e kortezisė diplomatike fshihen ndjenja dhe emocione te tjera. Me njė fjale diplomacia amerikane ėshtė dėmtuar ne imazhin e saj. Mendoni se ekzistojnė kushtet ligjore, qe institucione tė caktuara, falė pėrmbajtjes tė kėtyre kabllogrameve tė kėrkojnė tė vendosen personazhe tė ndryshme para ligjit(Ka shumė emra tė pėrveēėm nė kėto kabllograme)? Nuk jam jurist qe te shpreh njė mendim te specializuar pėr kėtė ēėshtje. Pėrgjithėsisht politika dhe opinioni publik shqiptar kane pasur dijeni pėr mjaft nga temat qe trajtohen ne disa prej kabllogrameve. Dhe po kėshtu edhe institucionet e specializuara te cilat brenda kompetencave te tyre dhe ligjit duhet tė thonė fjalėn e tyre. Ka njė lloj stepje nga personalitete tė ndryshme pėr tu shprehur, ndėrkohė qė media i kanalizon sipas interesave majtas apo djathtas, pėrmbajtjet e tyre. A janė, sipas jush, njė goditje pėr imazhin qeverisės tė viteve tė fundit? Nuk e kuptoj pse duhet te ketė stepje. Ne Shqipėri zhvillohen debate te pafund edhe pėr ēėshtje fare te vogla e te parėndėsishme. Nuk besoj se tė gjithė e kane mizėn nėn kėsulė. Kuptohet qe mediat elektronike e te shkruara tė afėrta me qeverinė kane marre pėr detyre te heshtin. Shqiptarėt, tė gjithė e dinė, se sa peshe e ēfarė vendi zė vlerėsimi i SHBA pėr Shqipėrinė e ēėshtjen shqiptare, me sa vėmendje e respekt dėgjohen sugjerimet qe vijnė nga Uashingtoni, edhe kur ato pėrcillen nga ambasadoret amerikane ne Tirane. Por janė tė renda si pesha e gurit pėr imazhin e vendit ne radhe te pare e pastaj edhe pėr qeverinė kur ka vlerėsime negative te pėrsėritura pėr politika te caktuara, pėr institucione e pėr personalitete te politikes. Raportet diplomatike janė baza e pėrpunimit te qėndrimeve qe njė qeveri mban ndaj njė vendi e njė qeverie te caktuar. Prandaj ne njė mase te konsiderueshme politika e Uashingtonit ndaj Shqipėrisė, ndaj ēdo qeverie ose individi politik si nė tė kaluarėn por edhe sot ėshtė e lidhur me informacionet dhe analizat qė dėrgohen nga zyrat e ambasadės amerikane ne Tirane. A duhet tė kishte njė lloj reagimi publik tė sinqertė nė lidhje me pėrmbajtjen e tyre? Heshtja ėshtė flori thotė fjala e urte. Nuk e di se ne ēfarė rrethanash ėshtė thėnė e pėrdorur. Unė nuk jam dakord. Nuk mund te heshtėt gjithmonė e pėr gjithēka. Heshtja pėrveē se flori mund te jete edhe krim, edhe bashkėfajėsi, edhe oportunizėm, edhe amoralitet. Prandaj duhet folur hapur e me sinqeritet. Problemet nuk zgjidhen duke heshtur ose duke i fshehur por duke u ballafaquar me to. * * * Wikileaks nė shifra - Zbardhet dosja shqiptare Hidhen nė internet tė 452 mesazhet qė Wikileaks zotėron nga ambasada amerikane nė Tiranė. Brenda tyre ndodhen 152 mesazhe me statusin Konfidenciale, 3 mesazhe qė sduheshin parė nga stafi shqiptar dhe 8 mesazhe me siglėn Sekret. Hapet kėsisoj e gjithė dosja Wikileaks pėr ambasadėn amerikanė nė Tiranė Wikileaks mė nė fund i zbuloi tė gjitha kartat. Duke nisur nga java e shkuar, organizata e themeluar Julian Asange mundi tė fusė online 251287 mesazhet elektronike tė dėrguara nga 274 ambasada e konsullata amerikane, nė tė katėr anėt e globit. Ky fond i jashtėzakonshėm informacioni shtrihet nė njė periudhė kohore 44 vjeēare, duke nisur nga kabllograme tė vitit tė largėt 1966, deri nė shkurtin e vitit 2010. Pra, njė dritare nė kohė, e cila pėrfshin dy epoka, atė tė Luftės sė Ftohtė, por edhe tė pas rėnies sė Murit tė Berlinit. Dosja shqiptare e Wikileaks pėrmbante 452 mesazhe elektronike. Dy prej kėtyre mesazheve ishin tė vitit 1997, kurse 450 mesazhet e mbetura janė qė tė gjitha pas 20 marsit 2006. Qė prej ditės sė premte, tė 452 mesazhet qė janė nisur nga ambasada amerikane nė Tiranė drejt Uashingtonit, janė publikuar nė faqen e internetit tė Wikileaks. Ndėrkohė, kjo nuk ėshtė shifra totale e mesazheve ku pėrmendet vendi ynė, tė cilat janė dėrguar edhe nga ambasada tė tjera nė rajon. Numri total i kėtyre mesazheve e kalon shifrėn 800. Muaj mė parė, kur plasi skandali Wikileaks, revista Mapo botoi njė zbėrthim tė simboleve qė kishin mesazhet nė kokėn e tyre. Asokohe Wikileaks nuk kishte botuar ende asnjė mesazh tė plotė pėr vendin tonė. Ėshtė gjithsesi interesante tė kujtohet dhe njė herė ajo strukturė materialesh, pėr tė kuptuar se ēfarė aspektesh mbulonte korrespondenca diplomatike mes Departamentit tė Shtetit dhe pėrfaqėsisė amerikane nė Tiranė. Sot ne dimė gjithēka rreth mendimeve tė ambasadorėve Uithers e Rise, por edhe tė bashkėpunėtorėve tė tyre mė tė ngushtė, lidhur me figurat kryesore tė politikės, shoqėrisė civile e mediave shqiptare. Dimė gjithashtu se cili ka qenė zbėrthimi qė kėta diplomatė tė lartė i kanė bėrė situatave kritike nė tė cilat ka kaluar vendi ynė nė periudhėn 2006-2010, pėrfshirė mendimet e komentet e tyre mė konfidenciale. Nė 452 mesazhe, qė tani janė tė lexueshme pėr tė gjithė, ka 153 mesazhe qė mbajnė statusin Konfidenciale. Prej tyre, tre mesazhe mbajnė gjithashtu edhe statusin Noforn, i cili do tė thotė se ato sduhet tė lexohen nga stafi shqiptar i ambasadės. Ndėrkaq, nė listė ndodhen edhe 8 mesazhe me statusin Sekret, tė cilat, siē kuptohet, janė ato mė delikatet. 452 mesazhe elektronike janė bėrė publike tė premten, tė cilat janė nisur nga ambasada e amerikane drejt Uashingtonit 153 mesazhe mbajnė siglėn konfidenciale. Dy prej tyre janė gjithashtu tė formatit noforn, qė do tė thotė se sduhen parė nga stafi shqiptar 8 mesazhe elektronike kanė statusin sekret. Kjo ėshtė edhe kategoria me mė pak mesazhe tė dėrguara nga ambasada nė Tiranė 251287 ėshtė numri total i mesazheve qė Wikileaks ka bėrė publike tė premten, duke mbyllur kėshtu botimin e dosjes sė diplomacisė amerikane nė botė. * * * Tiparet dalluese tė kabllogramave Nga kėqyrja e hollėsishme e listės sė mesazheve elektronike, vėrehen kėto elemente kryesore Nė morinė e 452 emaileve, dy prej tyre mbajnė datat 31 dhjetor 1997 dhe 8 gusht 1997. Mesazhi i 31 dhjetorit 1997 ka anash siglat PINR, PGOV, PARM, AL. Pra, sipas zbėrthimit tė kėtyre simboleve, pėrmban ēeshtje tė shėrbimeve sekrete (PINR), tė kontrollit tė armėve bėrthamore (PARM) dhe ēeshtje tė brendshme tė qeverisjes (PGOV). AL ėshtė simboli i Shqipėrisė. Mesazhi i 8 gushtit 1997 ka anash siglat PGOV, PINR, AL. Pra trajton probleme tė shėrbimeve dhe tė qeverisjes. 450 emailet e mbetura fillojnė tė gjitha pas vitit 2006. mė saktė, nė 20 mars 2006. Vihet re njė dendėsi e dukshme mesazhesh gjatė tre ngjarjeve kyēe qė shtrihen nė harkun kohor 1997-2010: shpėrthimi i Gėrdecit, hyrja nė NATO dhe zgjedhjet e 29 qershorit 2009. Datat e nisjes sė mesazheve janė veēanėrisht tė ngjeshura gjatė dhe pas kėtyre evenimenteve. Nė listėn prej 452 mesazhesh, numrin mė tė madh e pėrbėjnė ato me siglat PGOV, PREL dhe PHUM. Pėrkatėsisht ēeshtje tė brendshme tė qeverisjes, marrėdhėnie tė jashtme politike dhe tė drejtat e njeriut. Me siglėn PGOV janė dėrguar 301 emaile, me siglėn PREL janė dėrguar 251 emaile dhe me siglėn PHUM 134 emaile. Pėrveē kėtyre tre temave, nė listė ka gjithashtu edhe mesazhe qė trajtojnė vizita liderėsh tė huaj (tre emaile), mospėrhapje tė armėve bėrthamore (50 emaile), siguria (14 emaile), shėrbimet sekrete (32 emaile), marrėveshje ushtarake dhe tė mbrojtjes (20 emaile), shitje dhe asistencė ushtarake (26 emaile) etj. 02.04.201211:29 kryeartikull | politike | ekonomi | dossier | reportazh | 25 pyetje nga mustafa nano | ekskluzive | sociale | kulture | forum | rue wiertz 60 | mesazh nĖ shishe | bote Tė gjithė drejt kompromisit (...apo drejt mirazhit tė tij?!) Sot duket qartė se mes dy partive tė mėdha ka njė hendek tė thellė interesash, i cili lidhet kryesisht me largimin e mundshėm nga skena politike, ose tė Berishės, ose tė Ramės, nė vitin delikat 2013 Wiky, Leaky, Waikiki Kabllogramet e botuara kėsaj jave, konfirmuan njė gjė: qė amerikanėt gjatė mandatit tė Xhon Uidhers, akuzat ndaj Berishės i kanė pasur zyrtare e jo personale. Por ngritėn edhe njė pikėpyetje po aq tė madhe: pse sot ndaj kryeministrit tė njė qeverie qė mbron korrupsionin dhe sulmon drejtėsinė dhe median (plus 4 tė vrarė) Ambasada Amerikane ka ndryshuar totalisht qėndrim? Tė ikin! Duhet tė ikė kjo klasė politike, por me ēfarė mjetesh? Me zgjedhje? Gjithkush e di tashmė sesi janė zgjedhjet nė Shqipėri, nė ēfarė mėnyre numėrohen votat dhe mbi tė gjitha, si pėrzgjidhen ata qė do tė garojnė Rruga "Gjin Bue Shpata", Pallati 9/a, Ap. 58, Tirana, Albania +355 4 223 110 |
| Mapo | View webpage for this Publication |