Shqipja, pse eshte gjuhe amtare ne Himare
Mungesa e deshmive shkrimore mbi banoret e bregdetit jugor shqiptar ndikon se tepermi ne veshtiresite e sqarimit te ceshtjes se gjuhes se tyre amtare. Gjuhetari Shaban Demiraj, ndonese e thekson kete veshtiresi tejet te madhe, hedh jo pak drite mbi gjuhen amtare ne bregdetin jugor shqiptar gjate shekujve. Ne librin e tij te fundit, botuar vetem pak dite me pare, "Epiri, pellazget, etrusket dhe shqiptaret" Demiraj rreket te tregoje se cila ka qene gjuha amtare sidomos ne Himare, Dhermi dhe Palase gjate shekujve. Duke iu referuar studimeve te njepasnjeshme nga shqiptare e te huaj, Demiraj ne kete studim te tijin sikunder shkruan nder rradhe, "do te synohet te hidhet sado pak drite mbi perberjen etnike te treves ne shqyrtim, te pakten qysh nga periudha klasike greke-romake".
Ne nje kohe kur situata eshte tejet "e nxehte" persa i takon pretendimeve te nje pjese te mire te banoreve sidomos te Himares per etnitetin e tyre grek, ky liber, nje kapitull i te cilit i kushtohet teresisht gjuhes amtare te ketyre trevave, "hedh drite" mbi kete ceshtje. Gjuhetari Demiraj shkruan se, "mungesa e deshmive historike-gjuhesore e ben shume te veshtire sqarimin e pyetjes nese popullsia autoktone e dikurshme e te ashtuquajturit Epir ne pergjithesi dhe e bregdetit jugor shqiptar ne vecanti ka mundur ta ruaje identitetin etnik ne rryme te shekujve, sidomos pas pushtimt te hershem romak te trevave te banuara sot nga nje popullsi shqipfolese".
Por cili eshte thelbi dhe argumenti kryesor qe Demiraj servir ne librin e tij per te na treguar pse shqipja eshte gjuha amtare edhe e ketyre tre qendrave te shumeperfolura per etnitetin e tyre, Himare, Dhermi dhe Palase?!
Ne te gjitha katundet e Bregdetit Jugor eshte pranuar prej te gjitheve se shqipja eshte gjuhe amtare, mirepo ne Himare, Dhermi e Palase perpos shqipes, flitet edhe greqisht. Fakt qe eshte shnderruar edhe ne strumbullar per incidentet te herepashershme dhe pretendime se Himara eshte Greqi.
Demiraj shtron pyetjen, se cila nga keto dy gjuhe ka qene paresore gjate shekujve ne keto tri katundet e fundit?! E pergigjia qe jep gjuhetari eshte: "Po te kemi parasysh faktin qe keto tri katunde te krishtera gjenden perballe ishullit te Korfuzit dhe kane qene ne kontakt te vazhdueshem me boten greke dhe sherbesat fetare dhe arsimin ne te kaluren e kane bere ne gjuhen greke, nuk do te ishte e veshtire qe te pohohej se greqishtja s'mund te kete qene burimisht gjuhe paresore e banoreve te atyre tri katundeve". Ai shkon edhe me tej, duke marre ne analize emrat vetjake te vjeter, qe jane karakteristike per te kaluaren ne mbare shqipen, por me pare jep edhe nje tjeter argument, sa shkencor aq edhe logjik. "Asnje rrethane historike apo shoqerore-shkruan ai, nuk do te kishte mundesuar qe gjuha shqipe ne keto katunde te kete depertuar si nje gjuhe e dyte ne nje popullsi greqishtfolese".
E per te shkuar ne nje argumentim edhe me te thelluar shkencor, Demiraj ka shqyrtuar emrat vetjake. Ai ka shfrytezuar transkriptimet e Defterit te Rregjistrimit Osman te Sanxhakut te Delvines 1583, nga historiani Petrika Thengjilli, per te treguar se emrat Gjon, Gjoke, Gjon-ke, Gjin, Gjike dhe Gjin-ke, jane emrat me te perdorur te ketyre tre katundeve ku pretendohet se gjuha amtare eshte greqishtja.
Incidentet e fundit ne keto fshatra, kryesisht ne Himare na vene perballe fakteve te heqjes se tabelave rrefyese shkruar ne shqip, dhe u lane vetem ato ne gjuhen greke per shkak te pretendimit te etnitetit te tyre grek. E perpos specifikimeve jo te pakta te emrave vetjak te vjeter, gjuhetari Demiraj shkruan se, "si konsiderate e pergjithshme vlen te thuhet se jo vetem nuk eshte dokumentuar gjekundi ndonje imigrim grekesh ne vendbanimet Himare, Dhermi dhe Palase ne te kaluaren e larget apo te afert, por edhe nga rrethanat historike e shoqerore nuk do te kishin bere te mundur qe ne keto vendbanime, krahas greqishtes te ishte shfaqur edhe shqipja, madje si gjuhe paresore".
Sepse ne keto vendbanime sundonte Perandoria Bizantine, e cila s'do te kishte ndihmuar aspak perhapjen e shqipes ne keto katunde te krishtera prane te cilave gjendeshin dhe nje sere katundesh te tjera shqipfolese.
Deshmite e te huajve per shqipen e 3 vendbanimeve
Gjuhetari Shaban Demiraj shkruan ne librin e tij se, "lidhur me perdorimin e shqipes ne katundet Himare, Dhermi e Palase, vlen te permendet edhe nje njoftim i misionarit Giuseppe Schiro nga (Hora e Arberesheve) Sicili, i cili ka qendruar jo pak ne Himare e Dhermi per shume vjet". Ne liber shkruhet: "Te kihet parasysh se mesimet fetare per besimtaret e ritit ortodoks duheshin thene ne rradhe te pare greqisht, por misionaret me origjine arbereshe ua mesonin femijeve ato edhe ne gjuhen e tyre ametare shqipe". Madje sipas deshmive te kohes, nje misionar italian me origjine spanjolle Nilo Katalano, i cili ka qene i ftuar nga 500 banore te fshatit Pilur per te thene meshen e Shen Thanasit, u predikoi atyre ne gjuhen shqipe.
