Nga Noel MALCOLM: “Kosova ėshtė Serbi”, “Pyesni ēdo historian”. Kėto janė frazat qė shihen nė pankartat qė valėvisin serbėt e inatosur nėpėr protesta kundėr pavarėsisė sė Kosovės. Kjo gjė na bėn qejfin ne historianėve, se nuk para na pyesin pėr tė dhėnė gjykime.

“Kosova ėshtė Serbi”, “Pyesni ēdo historian”. Kėto janė frazat qė shihen nė pankartat qė valėvisin serbėt e inatosur nėpėr protesta kundėr pavarėsisė sė Kosovės. Kjo gjė na bėn qejfin ne historianėve, se nuk para na pyesin pėr tė dhėnė gjykime. Kėshtu, historia pėr serbėt nisi nė fillim tė shekullit tė 7-tė, kur ata u vendosėn nė Ballkan. Baza e tyre e pushtetit ishte jashtė Kosovės, tė cilėn ata e pushtuan plotėsisht nė fillim tė shekullit tė 13-tė. Kėshtu qė pretendimi se Kosova ishte “djepi” i serbėve ėshtė i pavėrtetė. Ajo qė ėshtė e vėrtetė, ėshtė fakti se ata sunduan Kosovėn pėr mė shumė se 250 vjet, deri nė pushtimin otoman nė mes tė shekullit tė 15-tė. Kishat dhe manastiret ortodokse serbe qė ndodhen sot nė Kosovė, janė pikėrisht nga ajo periudhė e historisė. Por nuk ka vazhdimėsi mes shtetit serb mesjetar dhe Serbisė sė sotme, ashtu siē nuk ka mes Perandorisė Bizantine dhe Greqisė. Kosova mbeti territor otoman, derisa u zaptua nga forcat serbe nė vitin 1912. Serbėt pėrdorin frazėn “ēliruar”, por edhe vetė shifrat e tyre tregojnė se popullsia serbe ortodokse ishte mė pak se 25 pėr qind. Shumica e popullsisė ishte shqiptare, dhe natyrisht qė nuk e mirėpriste sundimin serb, kėshtu qė “zaptim” mė duket termi i duhur. Por ligjėrisht Kosova nuk u pėrfshi nė Mbretėrinė Serbo-Kroato-Sllovene nė vitin 1912, por ajo mbeti njė territor i pushtuar deri nė 1918-ėn. Mė pas u bė pjesė, por jo e shtetit serb, kėsaj here e shteti jugosllav. Dhe pas njė ndėrprerjeje tė madhe (Lufta e Dytė Botėrore), ajo mbeti pjesė njė lloj shteti jugosllav deri nė qershor tė 2006-ės*, deri nė shkatėrrimin e sė vjetrės Jugosllavi Federale tė Millosheviēit, Kosova kishte njė status tė dyfishtė. Ajo quhej pjesė e Serbisė, por ishte gjithashtu njėra prej njėsive tė Federatės Jugosllave. Nė tė gjitha mėnyrat praktike, Kosova fitoi dalėngadalė autonominė: kishte parlamentin dhe qeverinė e vet dhe pėrfaqėsohej nė mėnyrė tė drejtpėrdrejt nė nivel federal, sė bashku me Serbinė. Ajo ishte nė fakt njė prej 8 njėsive tė sistemit federal. Thuajse tė gjitha njėsitė e tjera tashmė janė bėrė shtete tė pavarura. Historikisht, pavarėsia e Kosovės e kompleton kėtė proces. Ndaj Kosova ėshtė bėrė tashmė njė ish-shtet jugosllav, si ēdo historian mund t;ju thoshte.

Historik

Kosova ishte njėri nga 4 vilajetet etnike shqiptare, njėsi administrative nė Perandorinė Turke dhe u nda pėrfundimisht nga Shqipėria nė Konferencėn e Londrės nė 1913. Njė vit mė parė, delegatėt e saj shprehėn vullnetin e Mėvetėsimit tė Shqipėrisė nė Vlorė, pas kryengritjeve tė mėdha tė fundviteve 1878-1911. Kosova u pėrfshi nė Mbretėrinė Serbo-Kroato-Sllovene dhe nė Jugosllavinė e Pashiēit nė vitet 1914-1921. Me dekretin mbretėror tė vitit 1914, Kosova quhej “koloni”.
Nė vitin 1942, Kosova u bashkua nga Italia fashiste me Shqipėrinė. Konferenca e Bujanit nė 31 dhjetor 1943 - 2 janar 1944 shprehu pėrsėri vullnetin e Kosovės pėr bashkimin me Shqipėrinė, premtim qė u ishte bėrė shqiptarėve nga Miladin Popoviēi, udhėheqės komunist serbo-jugosllav dhe kryetari Josif Broz Tito. Ky premtim u shkel nė Kuvendin e Prizrenit nė 1946, pasi u vranė deputetėt e Kosovės dhe u imponua Prishtina si kryeqytet.
Deri nė fill,imvitet 1960 shqiptarėt nuk gėzonin asnjė tė drejtė as gjuhė, as arsim dhe u dėbuan rreth 400 mijė prej tyre me fushatėn e famshme tė ish-ministrit tė Brendshėm, Rankoviē. Nė fund tė viteve 60 u lejua Universiteti i Prishtinės, ndėrsa nė 1974 Kosova u quajt pjesė pėrbėrėse e federatės, duke e udhėhequr atė nė vitin 1979 me Mahmut Bakallin, njėsoj si republikat e tjera dhe krahina simotėr Vojvodina (etnike e Hungarisė).
Nė 1981, Kosova kėrkoi statusin e republikės qė pėrputhej me statutin qė gėzonte nė federatė. Por tė paktėn 11 shqiptarė u vranė dhe rreth 700 mijė u pėrndoqėn pas demonstratave tė marsit tė atij viti. Nė mars 1989, Serbia i hoqi autonominė, akt i miratuar nė Kuvendin Krahinor, asaj qė e quante “Krahina serbe autonome e Kosovės”.
Nė 19 shtator 1992, me rezolutėn 777 tė KS-sė sė OKB-sė, territori ku shtrohej Jugosllavia u quajt “Ish-Jugosllavi” dhe ky shtet nuk ekzistonte.
Nė 9 qershor 1999, KS miratoi rezolutėn 1244, qė vepronte mbi njė shtet qė nuk ekzistonte. Por statusi i fundit i Kosovės ligjore ishte ai i vitit 1989: Krahinė autonome me tė drejta tė barabarta me 6 republikat dhe me Vojvodinėn.
Rezoluta 1244 nuk e pėrcakton pjesė tė Serbisė, por tė “territorit tė ish-Jugosllavisė”, madje si frymė dhe jo si akte ligjore.

Noel Malkolm ėshtė profesor i Oksfordit. Ai ėshtė autori i librit: “Kosova, njė histori e shkurtėr”.