Pyetja: A nuk mendoni qė shpėrbėrja e tė ashtuquajturit kamp socialist ka qenė njė gabim, ndėrkohė qė mund tė kishit korrigjuar defektet dhe nė tė njėjtėn kohė tė forconit virtytet e tij? A nuk ishte ky veprim thellėsisht zhgėnjyes pėr miliona njerėz qė kėrkonin njė alternativė tjetėr? Ndoshta sot bota nuk do tė ishte kaq njėpolare. Anķbal Pérez Sorolla, Spanjė

Pėrgjigja: Njė pyetje e sinqertė meriton njė pėrgjigje tė sinqertė. Pyetja ėshtė njė kritikė e tėrthortė ndaj perestrojkės dhe asaj ēka bėmė nė vendin tonė dhe nė pjesėn tjetėr tė botės gjatė asaj periudhe. Unė nuk jam dakord me kėtė kritikė. Nisa promovimin e perestrojkės nė mes tė viteve '80, si njė politikė ristrukturimi dhe reformimi tė sistemeve ekonomike, politike dhe sociale tė Bashkimit Sovjetik. Bashkimi Sovjetik e kishte tė nevojshėm kėtė ndryshim dhe kryesisht pėr arsye tė brendshme. Strukturat kryesore tė vendit tonė janė themeluar nga Josif Stalin. E ardhmja Rusisė rrezikohej nga mungesa e lirisė dhe demokracisė nė vend.

Shkrirja e Hrushovit pas Kongresit tė 20 tė Partisė nė 1956 dhe reformat ekonomike tė pasardhėsit tė tij, Kosigin, tė propozuara nė 1965 synuan tė nxisnin iniciativat e popullit dhe nė thelb ishin pėrpjekje pėr t'iu pėrgjigjur nevojės reale pėr ndryshim.
Klasa udhėheqėse e Bashkimit Sovjetik druhej nga inovacionet dhe, me pretekstin e mbrojtjes sė tė mirave tė socializmit, bllokuan ēdo reformė dhe frenuan zhvillimin e vendit. Nė mes tė viteve '80 ishte tashmė e qartė se nėse Bashkimi Sovjetik do tė ndiqte udhėn Staliniste, do tė arrinte nė njė rrugicė qorre. Vetėdija se "nuk mund tė jetojmė mė kėshtu" ndihej kudo. Mė kujtohet njė bisedė e marsit tė 1985-ės, nė prag tė zgjedhjes sime si Sekretar i Pėrgjithshėm, me Andrei Gromiko, ministėr i Punėve tė Jashtme dhe anėtar i Politbyro-sė. E pyeta nėse mendonte se Bashkimi Sovjetik kishte nevojė pėr ndryshime tė thella. Ai u pėrgjigj se ndryshimet "nuk mund tė shtyheshin mė" dhe se, si shoqėria sovjetike, ashtu edhe kampi socialist nė tėrėsi, kishin nevojė pėr ndryshime urgjente.

Unė iu pėrgjigja se tė gjithė e kuptonim se sa e vėshtirė do tė ishte. Por duhet tė veprojmė. Ndryshimi ishte i pashmangshėm. Gromiko tha se ai ishte plotėsisht dakord me mua. Zotėria qė ka bėrė pyetjen beson se duhet tė kishim mbrojtur dhe forcuar avantazhet e sistemit Sovjetik dhe tė korrigjonim defektet e tij. Kėtė u pėrpoqėm ta bėnim nė fillim, kur propozuam tė pėrdornim pėrparėsitė shkencore dhe teknologjike pėr tė pėrshpejtuar zhvillimin e vendit. Por dy vitet e para tė Perestrojkės treguan qartė se, pa ndryshimin e mekanizmave ekonomikė dhe politikė tė ndryshkur stalinistė, progresi i vėrtetė ishte i pamundur. Nomenklatura konservatore, partia dhe burokracia qeveritare i pengonin reformat dhe perestrojkėn e quanin si fazė kalimtare. Mendėsia e tyre ishte: "Ne i mbijetuam Hrushovit dhe Kosiginit; do t'i mbijetojmė edhe Gorbaēovit". Populli ishte forca e vetme qė mund tė thyente kėtė rezistencė. Duhet t'u jepnim edhe atyre mundėsinė qė tė ishin pjesė e procesit tė ndryshimit. Pėr kėtė arsye ndėrmorėm hapin radikal: njė reformė tė pėrgjithshme politike dhe demokratizim tė plotė. Nė thelb, perestrojka ishte njė projekt i demokracisė sociale.

Por planet tona nuk patėn sukses tė plotė. Reformimi i Bashkimit Sovjetik, me ekonominė e vet gjigante ushtarake dhe popullsinė multi-etnike, ishte njė sfidė e vėshtirė. Ne bėmė gabime, ndonjėherė duke vepruar tepėr vonė, ndonjėherė duke i sforcuar hapat tanė. Rėnia katastrofike e ēmimit tė naftės, nga 25 dollarė pėr fuēi, nė 10 dollarė pėr fuēi nė 1986, i dha njė goditje tė rėndė planeve ekonomike dhe politike tė perestrojkės.

Nė gusht 1991, opozita reaksionare organizoi njė grusht shteti. Ata i nxorėn trupat ushtarake nėpėr rrugė, ndėrkohė qė mua mė izoluan nė Krime. Ata donin ta kthenin kohėn prapa, tė ktheheshin nė periudhėn para perestrojkės. Grushti i shtetit ndodhi papritur dhe me shpejtėsi pasi ditė mė vonė do tė firmosej njė traktat i ri i BS. Edhe pse Bashkimi Sovjetik i vjetėr quhej njė Federatė, nė tė vėrtetė, ai ishte njė shtet thellėsisht i centralizuar. Traktati i ri i BS do t'u kishte dhėnė Republikave shansin pėr zhvillim gjithnjė e mė tė pavarur; qėllim ishte tė shkohej drejt sė ardhmes duke u bazuar nė arritjet e sė kaluarės. Grushti i shtetit dėshtoi. Organizatorėt u arrestuan. Por ama pasojat e tij ishin tė rėnda pėr perestrojkėn: Traktati i ri i BS nuk u firmos dhe besueshmėria dhe ndikimi im dhe i tė gjithė institucioneve tė reja demokratike, u dobėsua.

Kjo i hapi rrugėn njė grupi tjetėr kundėrshtarėsh tė perestrojkės, pseudo-demokratė radikalė tė udhėhequr nga presidenti rus Boris Jelcin. Rrjedhimisht BS u shkatėrrua dhe miliona njerėz u pėrballėn me tragjedinė e ndryshimit tė kombėsisė brenda natės. Periudha e Jelcinit ishte njė mohim i perestrojkės, jo njė vazhdim i saj. Kjo periudhė solli ulje tė dyfishtė nė prodhim dhe njė ndarje tė thellė tė klasave shoqėrore, midis tė pasurve tė paktė dhe varfėrisė sė shumicės.

Shekulli i 20 na ka mėsuar se popujt e kanė kundėrshtuar si "socializmin e Stalinit" pa demokraci dhe liri, si "kapitalizmin e egėr" tė periudhės sė Jelcinit. Gjithsesi, avantazhet kryesore tė perestrojkės, liritė demokratike dhe pluralizmi ekonomik dhe politik, janė ruajtur. Rusia tashmė po kėrkon rrugėt pėr tė krijuar njė shoqėri tė lirė dhe tė drejtė. Pėr mė tepėr, Perestrojka ka meritėn e pėrfundimit tė Luftės sė Ftohtė. Falė kėsaj nisme, shumė kombe patėn mundėsinė qė ta zgjedhin lirshėm tė ardhmen e tyre. Ne iu larguam nga rrezikut tė holokaustit bėrthamor, i cili nuk lejonte hapėsirė gjetjen e mėnyrave alternative tė zhvillimit tė shoqėrisė.
Unė jam dakord me zotėrinė kur kundėrshton njė botė njėpolare. Por ama nuk kam nostalgji pėr pėrballjet dhe aq mė pak pėr botė tė ndarė nė dy kampe armike. Nėse e shohim me vėmendje botėn sot, duket qartė se nuk ėshtė. dhe as nuk mund tė jetė, njėpolare. Pėrpjekjet pėr tė krijuar njė perandori tė re kanė dėshtuar. Edhe Shtetet e Bashkuara duhet ta kuptojnė se politikat unilaterale tė forcės nuk po japin rezultat. Jam i bindur se politikat e bazuara mbi mendimin e ri, qė kanė ndihmuar nė pėrfundimin e Luftės sė Ftohtė do tė mbizotėrojnė. Si tė djathtėt, ashtu edhe konservatorėt dhe tė majtėt i janė pėrkushtuar njė axhendeje socialiste qė do tė reflektojė mėsimet e shekullit tė 20. E djathta duhet tė kuptojė mė nė fund se politikat qė nxisin ndarjen tė thella midis tė pasurve dhe tė varfėrve ēojnė nė njė shpėrthim social shkatėrrimtar, sinjalet alarmuese tė tė cilit janė tė dukshme nė disa pjesė tė botės. Ndėrkohė qė, forcat e majta duhet tė mėsojnė sesi t'i rezistojnė tundimit tė autoritarizmit, pasi ky i diskrediton idetė socialiste dhe krijon iluzionin se shteti ėshtė i gjithėpushtetshėm. Alternativa qė duhet tė propozojnė ata duhet tė jetė demokratike. Shpresoj qė shekulli i 21 do tė jetė shekulli i njė rivaliteti demokratik ndėrmjet qasjeve konkurruese qė synojnė zhvillimin e shoqėrisė. Perestrojka, e cila kėrkoi liri mė tė madhe, drejtėsi dhe njė jetė me dinjitet pėr tė gjithė, ofroi njė alternativė reale. Ėshtė ende e vlefshme. Jam i bindur qė e ardhmja do ta tregojė.

*Njoftojmė lexuesit se pėr shkak tė mbingarkesės nė axhendė ka njė ndryshim nė marrėveshjen mes Shekullit dhe zyrės sė shpėrndarjes sė kolumnave tė z.Gorbaēov. Artikujt e tij, tė cilėt janė botuar deri mė tani nė Shekulli pėr Shqipėrinė dhe nė vendet e tjera tė kontraktuara, njė herė nė javė, nga sot e tutje, do tė botohen njė herė nė muaj. Nė Shekulli, artikujt ekskluzivė tė z.Gorbaēov mund t'i lexoni fundjavėn e fundit tė ēdo muaji. Letrat e lexuesve tanė drejtuar z.Gorbaēov, janė dėrguar gjithashtu pranė zyrės pėrkatėse dhe "Shekulli" do njoftojė nė rast tė pėrfshirjes sė tyre nė listėn e pėrgjigjeve. Artikulli i mėsipėrm ėshtė i fundit qė botohet nė ditė jave. Artikulli i ardhshėm do tė botohet nė fund tė muajit pasardhės. Falėnderojmė lexuesit tanė pėr numrin e jashtėzakonshėm tė klikimeve nė kėta artikuj